یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های موبایل‌های امروزی نوع سیستم عامل موبایل است. یعنی برای انتخاب یک موبایل، بهتر است داشتن یا نداشتن سیستم عامل، هم در نظر گرفته شود. بعضی از موبایل‌ها به اصطلاح سیستم عامل ندارند. چنین موبایل‌هایی از یک پلتفرم ساده استفاده می‌کنند و به جز مواردی محدود و استثنایی، نمی‌توانند از هیچ نرم‌افزاری پشتیبانی کنند. پرکاربردترین پلتفرم برای گوشی‌های بدون سیستم‌عامل جاوا است. به طوری که تا امروز تعداد گوشی‌های جاوا از مجموع گوشی‌های سیمبین بیشتر بوده است. جاوا نسخه‌های بسیار فراوانی دارد و همه شرکت‌های سازنده موبایل با توجه به سلیقه و نیاز مشتری از آن استفاده می‌کنند.
در مجموع چهار سیستم‌عامل برای موبایل تعریف شده که عبارتند از سیمبین (Symbian)، ویندوز موبایل (Windows Mobile)، پالم (Palm) و لینوکس (Linux) و البته آندروید تازه وارد.
سیستم‌عامل سیمبین سیمبیان سیستم‌عاملی است که توسط شرکت انگلیسی Symbian، برای تجهیزات سیار (mobile) طراحی شده است و با سیستم‌عامل‌های دیگری مانند Windows Mobile ،Palm OS و لینوکس رقابت میکند. شرکت سیمبیان در ژوئن 1998 در انگلستان تأسیس شد. سهامداران این شرکت در آغاز، شرکت‌های Psion، نوکیا، اریکسون، ماتسوشیتا و موتورولا بودند. در سپتامبر 2003، موتورولا سهام خود را به شرکت های Psion و نوکیا فروخت. در جولای 2004 نیز سهام Psion توسط نوکیا، پاناسونیک، زیمنس و سونی‌اریکسون خریداری شد. در نتیجه این شرکت در حال حاضر در مالکیت شرکت‌های اریکسون، نوکیا، ماتسوشیتا (پاناسونیک)، زیمنس، سونی‌اریکسون و سامسونگ است. پلتفرم‌های مختلفی براساس سیمبیان طراحی شده است که شامل پلتفرم‌های باز مانند UIQ ،Nokia سری شصت، هفتاد و نود، و پلتفرم‌های بسته مانند NTT DoCoMo هستند. انعطاف‌پذیری این سیستم‌عامل به آن امکان میدهد روی انواع گسترده‌ای از تجهیزات موبایل پیاده‌سازی شود. بزرگ‌ترین ویژگی این سیستم‌عامل، طراحی آن برای تجهیزات کوچک دستی با منابع محدود است که می تواند ماه‌ها و سال‌ها روی آن اجرا شود.
به علت محدود بودن منابع حافظه در چنین تجهیزاتی، از روش‌های مختلفی برای استفاده بهینه از آنها استفاده شده است. برنامه‌نویسی سیمبیان، رویدادگرا (event-based) است و CPU زمانی که برنامه‌های کاربردی مستقیماً با یک رویداد ارتباطی نداشته باشند، خاموش می‌شود. به این نوع برنامه‌نویسی، active objects گفته می‌شود. چنانچه از این روش‌ها به خوبی استفاده شود، مدت کارکرد باتری نیز افزایش پیدا می کند. به همین علت برای دستیابی به این ویژگی‌ها از زبان ++C برای برنامه‌نویسی و توسعه این سیستم‌عامل استفاده شده است؛ هر چند بسیاری از تجهیزات با پلتفرم سیمبیان می‌توانند به‌وسیله زبان‌های دیگری چون PL ،Python، ویژوال بیسیک،Simkin و Perl نیز برنامه‌نویسی شوند.
انواع سیمبین بر حسب موبایل و نیاز آن متفاوت است.اسمارت‌فون‌های سری 60 یکی از انواع سیستم عامل‌های سیمبین است که از این سری تا به حال ورژن‌های 6، 1/6، 7، 8، 1/8 و 9 تولید شده. سری دوم، اسمارت‌فون‌های سری 80 هستند که تعداد نرمافزارهای آنها به اندازه سری 60 نیست. اسمارت‌فون‌های سری 90 برای گوشی‌های خاصی طراحی شده که از لحاظ سیستم‌عامل، امکانات بسیاری را به کاربر ارائه میدهد، اما مانند سری 80 در پشتیبانی از برخی نرم‌افزارها مشکل دارد. آخرین سری اسمارت فون‌هایUIQ هستند که این سیستم‌عامل بیشتر برای گوشی‌های قلم‌دار کاربرد دارد.
سیستم عامل ویندوز موبایل ویندوز موبایل 2 زیر مجموعه Pocket PC و Smart Phone دارد. از جمله نسخه‌های سیستم‌عامل ویندوز موبایل می‌توان بهWindows Mobile3002 se، 2003 Windows Mobile، Windows CE،0.5 Windows Mobile،.6Windows Mobile و1.6 Windows Mobile اشاره کرد. ویندوز موبایل‌های نسخه Pocket PC که به اختصار آن راPPC می‌نامند قوی ترین و بیشترین نرمافزارهای ممکن را نسبت به سایر سیستم‌عامل‌ها پشتیبانی میکند. نسخه اسمارت‌فون ویندوز موبایل هم از پشتیبانی نرم‌افزاری خوبی برخوردار است ولی قدرت آن در مقایسه با نسخه PPC کمتر است.
ویژگی های ویندوز موبایل: - قابلیت نصب .net frame work که فعلا آخرین ورژن آن برای موبایل 2 می باشد، هیجان ویژه ای به آن میدهد. این قابلیت، دریچه ای بسیار بزرگ برای برنامه نویسان باز میکند که بتوانند با تمام زبان های .net برای گوشی خود برنامه بنویسند. تازه این اول راه است!! - پشتیبانی از زبان های c,c++,java هم تیر آخر برای تمام زبان هاست. یعنی از لحاظ برنامه نویسی، هیچ زبانی نسیت که نتواند در Windows Mobile استفاده بشود. در ضمن قابلیت استفاده از بانک های اطلاعاتی، جای هیچ تفاوتی بین کامپیوتر و گوشی را در زمینه برنامه نویسی نمی گذارد. - از نظر کارکردن و عادت کردن به Windows Mobile، زمانی که به آن عادت کردید، به شدت احساس راحتی میکنید و واقعا حس میکنید که قبلا چقدر محدود بوده اید!! - برنامه های کاربردی و مجانی بسیاری هم در اینترنت قابل پیدا شدن هستند و اگر برنامه نویس نیستید، با صرف اندکی وقت می توانید برنامه مورد احتیاجتان را پیدا کنید. اگر هم اندکی برنامه نویس باشید، به کمک محیط قدرتمند Visual Studio و شبیه سازموبایل آن ، (چه خودتان گوشی ویندوز موبایل داشته باشید یا نه) میتوانید برای آن برنامه نویسید و در شبیه ساز قدتمند VS آن را آزمایش کنید. - پشتیبانی قوی و قدرتمند غول نرم افزاری از این سیستم عامل و open source کردن symbian و java و همین طور عرضه سیستم عامل open source دیگری به نام android توسط google (که Microsoft به شدت از آن می ترسد!) شرایط را برای این os بهتر از گذشته خواهد کرد. چون مسلما رقابت بین این محصولات به نفع مشتری است و نکته مثبت در این رقابت این ایت که ممکن است در جنگ، یک حریف از بین برود، ولی Microsoft هیچ وقت بی خیال نمی شود، در ضمن از بقیه رقبا خیلی جلوتر اسست. البته ورژن های customize شده لینوکس هم برای موبایل وجود دارد که واقعا کار با آنها سخت است و حتی لینوکس بازها هم آن را توصیه نمی کنند. - شرکت های سازنده تلفن همراه که از windows mobile روی گوشی های خود استفاده می کنند، شرکت های بسیار بزرگ و معتبری هستند که از شرکت های معمولی یا حتی با تولید بالا مثل nokia بهترند! - چون windows mobile در ایران به شدت غریب است و به گفته یکی از نمایندگی های گوشی imate خریداران ما، یا آدم های مایه دارند یا حرفه ای، گوشی های ویندوز دار به شدت با کلاس هستند و مخصوصا لوگوی ویندوز روی گوشی، جلوی هر فردی خود نمایی خواهد کرد و تیر خلاص برای با کلاس جلوه دادن شما را خواهد زد!!!
معایب ویندوز موبایل: * Microsoft به شدت شرکتی انحصار طلب است. پس آنها شرایط را در جهت بهتر شدن عوض می کنند و شما در تغییرات ویندوز تاثیری ندارید. ولی در تمام سیستم عامل های دیگر چون open source هستند شما میتوانید برای خودتان سیستم عامل بسازید و ... هر چند که open source در دراز مدت که افراد آن را گسترش میدهند برای خیلی ها سود خواهد داشت، ولی در این مدت بیشتر از 10 ساله که کلی آدم در حال گسترش لینوکس هستند چه خیری به ما رسیده که حالا رو سیستم عامل موبایل که تازه open source شده اند خیری به ما برسد! * چون در ایران روی ویندوز موبایل کم کار شده، برنامه های مجانی (هر چند کافی هستند) خیلی پیدا نمی شود و باید در سایت های خارجی به دنبال آنها باشید و اگر برنامه ای پولی پیدا شد، (باز به خاطر فعالیت کم ایرانی ها) crack آن سخت پیدا می شود!! * مدت به نسبت زیادی (حدود 1 ماه) windows mobile عادت کنید. ولی امان از دست وقتی که روون شدید!! * چون ویندوز پولی هست، شما مجبورید پولی اضافه بابت گوشی خود بپردازید. (مثل notebook ها)
سیستم عامل پالم یکی از پیشتازان صنعت PDA ، شرکت Palm است. بعد از پیدایش Microsoft، استفاده کاربران ازPalm به شدت کاهش یافت و همه به محصولات جدید روی آوردند. به این ترتیب Microsoft شهرت بیشتری پیدا کرد و در حال حاضر بیشتر کاربران تنها ازWindows به عنوان یک سیستم عامل برای PDA نام می‌برند. سیستم‌عامل پالم هم نرمافزارهای ویژه خودش را پشتیبانی میکند و در بیشتر موارد نرم‌افزارهایی که در سیستم عامل ویندوز موبایل پشتیبانی می‌شوند، نسخه پالم هم دارند. به طورکلی تعداد نرم‌افزارهایی که برنامه‌نویسان برای ویندوز موبایل Pocket PC تولید کرده‌اند، از تمام نرمافزارهای ساخته شده برای سایر سیستم عامل‌ها بیشتر است.
سیستم‌عامل OSX این سیستم‌عامل توسط شرکتApple و برای استفاده بر رویiphone طراحی شده و هسته اصلی آن ازMac OSX گرفته شده است. با توجه به استفاده محدود این سیستم عامل تنها در گوشی‌هایiphone طبیعی است که رونق چندانی در بازار ندارد و مورد توجه کاربران نیست. سهم این سیستم‌عامل تنها 3/1% از کل بازار است.
سیستم عامل لینوکس لینوکس سیستم‌عامل جدیدی است و به همان دلیل نرمافزارهای زیادی برای این سیستم‌عامل در بازار وجود ندارد. رواج و محبوبیت سیستم عامل‌ها، فقط به توانایی‌ها و ویژگی‌های نرم‌افزاری بستگی ندارد. پشتیبانی شرکت‌های تولیدکننده سخت‌افزار هم در محبوبیت و رواج این سیستم‌عامل‌ها موثر است. بر اساس آمارها نزدیک به 67 درصد از سیستم عامل‌های موبایل سیستم‌عامل سیمبین است. پس از آن ویندوز موبایل 15 درصد و پالم و لینوکس هم در مجموع 18درصد سهم دارند.
و اما آندروید Android به زبان ساده سیستم عاملی است برای دستگاه های موبایل و گوشی های هوشمند که توسط بیش از 30 کمپانی معروف پشتیبانی می شود. آندروید اوپن سورس است و توسعه دهندگان می توانند با استفاده از Android SDK برنامه های مختلفی برای این سیستم عامل بنویسند. در واقع آندروید بستری را فراهم می کند تا برنامه نویسان بتوانند هرچه سریعتر و بهتر برنامه هایی بسازند که از تمام ویژگی های یک گوشی هوشمند استفاده کند. آندروید به معنای واقعی “باز” (=Open) است، یعنی برنامه نویس می تواند از تمام قدرت یک تلفن همراه استفاده کند. آندروید امکان استفاده از توابع داخلی گوشی موبایل همچون شماره گیری، فرستادن SMS یا استفاده از دوربین گوشی را به برنامه نویسان می دهد تا بتوانند اپلیکیشن های قدرتمند و کاربردی برای کاربران بسازند.
تمام برنامه ها برای آندروید یکی اند. آندروید فرقی میان یک برنامه third-party و توابع هسته سیستم عامل در اجرا نمی گذارد و هر دو می توانند دسترسی مساوی به قابلیت های گوشی داشته باشند. گوشی هایی که سیستم عامل آندروید را خواهند داشت به کاربرشان اجازه می دهند تا از تمام قابلیت های یک گوشی هوشمند بهره ببرند. کاربران این گوشی ها به معنای واقعی می توانند دستگاه خود را بر اساس سلیقه ی خود تغییر دهند و محیط سیستم عامل گوشی خود را سفارشی و شخصی سازی کنند. حتی کاربران می توانند برای گوشی تعیین کنند که عکس هایشان با چه برنامه ای باز شود.
